Το 1960 μία φοιτήτρια του Harvard έκανε μία καινοτόμα ανακάλυψη για τον ανθρώπινο θυμό. Στα 34 της, η Jean Briggs ταξίδεψε στον Αρκτικό Κύκλο και έζησε στην τούνδρα για 17 μήνες. Εκεί δεν υπήρχαν δρόμοι, συστήματα θέρμανσης και καταστήματα. Οι πολικές θερμοκρασίες μπορούσαν να πέσουν χαμηλότερα από τους -40 βαθμούς Φάρεναϊτ.
Η Briggs έπεισε μία οικογένεια Ινουίτ να την «υιοθετήσει» ώστε να «παραμείνει ζωντανή», έγραψε η ανθρωπολόγος το 1970. Εκείνη την εποχή, πολλοί Ινουίτ ζούσαν όπως και οι πρόγονοί τους. Έχτιζαν ιγκλού το χειμώνα και σκηνές το καλοκαίρι. Και έτρωγαν μόνο όσα παρήγαγαν τα ζώα, όπως ψάρι, φώκιες και τάρανδοι. Η Briggs συνειδητοποίησε ότι κάτι αξιοσημείωτο συνέβαινε στις οικογένειες αυτές: οι ενήλικες είχαν εξαιρετική ικανότητα να ελέγχουν το θυμό τους.
«Ποτέ δεν συμπεριφέρθηκαν με θυμό απέναντί μου, παρότι θύμωναν μαζί μου συχνά», αναφέρει η Briggs σε συνέντευξή της. Παρατήρησε ότι ακόμη και η ελάχιστη ένδειξη αγανάκτησης θεωρούνταν αδυναμία και παιδιάστικη συμπεριφορά.
Για παράδειγμα, κάποια φορά κάποιος έριξε μέσα στο ιγκλού μία τσαγιέρα με βραστό τσάι, καταστρέφοντας το πάτωμα από πάγο. Κανείς δεν άλλαξε την έκφραση του προσώπου του. «Κρίμα», είπε αυτός που έκανε τη ζημιά και ήρεμα ξαναγέμισε την τσαγιέρα.
Αντίθετα, η Briggs έμοιαζε σαν παιδί μπροστά τους, παρότι προσπαθούσε πολύ να ελέγξει το θυμό της. «Οι τρόποι μου ήταν πολύ πιο άξεστοι και παρορμητικοί» αναφέρει. «Συχνά ήμουν αυθόρμητη και αντικοινωνική. Μπορεί να ξέφευγα και να έκανα κάτι που δεν θα έκαναν ποτέ εκείνοι».
Η Briggs, που απεβίωσε το 2016, έγραψε τις παρατηρήσεις της στο βιβλίο «Never in Anger». Όμως δεν απάντησε την πιο κρίσιμη ερώτηση: Πώς οι γονείς Ινουίτ μετέφεραν την ικανότητά τους στα παιδιά τους;
Το 1971, είχε βρει ένα στοιχείο.
Περπατούσε σε μία βραχώδη ακτή όταν είδε μία νεαρή μητέρα να παίζει με το παιδί της, ένα νήπιο περίπου 2 ετών. Η μητέρα σήκωσε μία πέτρα και είπε: «Χτύπα με! Εμπρός! Χτύπα με δυνατά!». Το αγοράκι έριξε το βότσαλο στη μητέρα του και εκείνη ξεφώνισε: «ΑΑΑΑΑ! Αυτό πόνεσε!» Η Briggs ήταν πολύ μπερδεμένη.
Η μητέρα φαινόταν πως δίδασκε στο παιδί της το αντίθετο από αυτό που κάνουν οι γονείς. Και οι πράξεις της έμοιαζαν να αντιτίθενται σε όλα όσα ήξερε για την κουλτούρα των Ινουίτ. «Σκέφτηκα: Τι γίνεται εδώ πέρα;» λέει στη συνέντευξή της. Φαίνεται πως η μητέρα χρησιμοποιούσε ένα πολύ δυνατό εργαλείο, για να διδάξει το παιδί της να ελέγχει το θυμό του.
Χωρίς μάλωμα και τιμωρίες
Είναι αρχές Δεκεμβρίου και παρότι είναι 2 το μεσημέρι, ο ήλιος ήδη ετοιμάζεται να δύσει στην Αρκτική πόλη Iqaluit στον Καναδά. Αφού διάβασα το βιβλίο της Briggs, ήρθα για να ψάξω την γονεϊκή σοφία των Ινουίτ, στο να διδάσκουν τα παιδιά τους να ελέγχουν το θυμό τους.
Κάθισα μαζί με τους γέροντες που στα 80 και στα 90 τους γευμάτιζαν παγωμένη φάλαινα και ωμό τάρανδο.
Μίλησα με μητέρες που πουλούσαν χειροποίητα τζάκετ από δέρμα φώκιας. Και παρακολούθησα μαθήματα του πώς να είσαι γονιός, που τους δίδαξαν οι πρόγονοί τους εκατοντάδες ή ακόμη και χιλιάδες χρόνια πριν.
Παντού οι μητέρες επαναλάμβαναν έναν χρυσό κανόνα:
Μην φωνάζεις στα μικρά παιδιά. Οι παραδοσιακοί γονείς Ινουίτ είναι εξαιρετικά στοργικοί. Στην κουλτούρα τους το μάλωμα, ή ακόμη και ο θυμωμένος τόνος φωνής προς τα παιδιά, θεωρείται απρεπής. «Όταν είναι μικρά δεν έχει νόημα να υψώνεις τη φωνή σου», λέει η Lisa Ipeelie, ραδιοφωνική παραγωγός και μητέρα.
«Το μόνο που καταφέρνεις είναι να αυξήσεις τους δικούς σου παλμούς». «Με τα μικρά παιδιά, συχνά σκέφτεσαι ότι πατάνε τα κουμπιά σου, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Συνήθως κάτι τα απασχολεί και πρέπει να ανακαλύψεις τι είναι αυτό». Οι ηλικιωμένοι υποστηρίζουν ότι η αποικιοκρατία του περασμένου αιώνα έβλαψε αυτές τους τις παραδόσεις. Για αυτό και προσπαθούν να διατηρήσουν άθικτο τον τρόπο διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους.
Η Goota Jaw είναι στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας. Διδάσκει διαπαιδαγώγηση γονέων στο Arctic College. Ο δικός της τρόπος διαπαιδαγώγησης είναι τόσο ευγενικός που δεν μπορεί καν να διανοηθεί την τιμωρία ως μέσο πειθαρχίας. Σε κάποιο βαθμό, όλοι οι γονείς ξέρουν ότι δεν πρέπει να φωνάζουν στα παιδιά τους. Όμως, αν δεν υψώσεις τον τόνο της φωνής σου, πώς θα σε ακούσουν; Πώς θα αποτρέψεις ένα 3χρονο από το να βγει στο δρόμο; Πώς θα το κάνεις να σταματήσει να χτυπά το αδελφάκι του;
Για χιλιάδες χρόνια οι Ινουίτ χρησιμοποιούν ένα ευφυές κόλπο: λένε ιστορίες.
Για παράδειγμα, πώς αποτρέπεις ένα παιδί από το να μπει στον ωκεανό και να πνιγεί; Αντί να φωνάξεις, λες μια ιστορία για το τι υπάρχει μέσα στο νερό. Είναι το τέρας της θάλασσας, που έχει ένα τεράστιο πουγκί ειδικά για μικρά παιδιά. «Αν κάποιο παιδάκι περπατά πολύ κοντά στη θάλασσα, το τέρας θα το βάλει στο σακούλι του, θα το σύρει στον ωκεανό και θα το δώσει σε άλλη οικογένεια», λέει η Jaw. «Και έτσι δεν χρειάζεται να φωνάξουμε στο παιδί, γιατί έχει λάβει το μήνυμα».
Οι προφορικές ιστορίες είναι γνωστές παγκοσμίως. Και για δεκάδες χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιούνται από τους γονείς για να διδάξουν τα παιδιά αξίες και τρόπους συμπεριφοράς. Σήμερα, οι περισσότεροι γονείς αντικαθιστούν τις προφορικές ιστορίες με μία οθόνη. Μήπως όμως κάνοντας αυτό χάνουμε έναν εύκολο και αποτελεσματικό μέσο πειθαρχίας και σωστής διαπαιδαγώγησης; Μήπως τα μικρά παιδιά μπορούν να διδαχτούν καλύτερα μέσα από αυτές;
Η ψυχολόγος Deena Weisberg υποστηρίζει ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα μέσα από διηγήσεις και παραδείγματα. «Μαθαίνουμε καλύτερα μέσα από πράγματα που μας ενδιαφέρουν. Και οι ιστορίες μπορούν να περιέχουν πολλά τέτοια πράγματα, τα οποία δεν έχουν οι απλές δηλώσεις».
Οι ιστορίες με μία δόση κινδύνου, τραβούν τα παιδιά σαν μαγνήτης, συμπληρώνει. Και έπειτα μετατρέπουν μία κατάσταση όπως η πειθαρχία σε κάτι διασκεδαστικό στο μυαλό τους.
Πίσω στους Ινουίτ, η Myna Ishulutak θυμάται τη ζωή της στην εξοχή.
Αυτή και η οικογένειά της έμεναν σε έναν καταυλισμό μαζί με άλλους 60 ανθρώπους. Όταν ήταν έφηβη μετακόμισαν στην πόλη. Την ρωτάω αν γνωρίζει το βιβλίο της Jean Briggs και η απάντησή της είναι αποστομωτική. Η Ishulutak βγάζει από την τσάντα της το δεύτερο βιβλίο της Briggs, «Inuit Morality Play», το οποίο διηγείται τη ζωή ενός 3χρονου κοριτσιού. «Αυτό το βιβλίο μιλά για εμένα και την οικογένειά μου».
Το 1970 η Ishulutak ήταν περίπου 3 ετών όταν η οικογένειά της καλωσόρισε την Briggs στο σπιτικό τους για περίπου 6 μήνες. Αυτό που κατέγραψε η Briggs ήταν κεντρικό σημείο του πώς να μεγαλώσουμε ψύχραιμα παιδιά. Όταν κάποιο παιδί στον καταυλισμό αντιδρούσε με θυμό, δεν τιμωρούνταν. Αντίθετα οι γονείς περίμεναν να ηρεμήσει και μετά, με ήπιο τρόπο, δραματοποιούσαν την κατάσταση.
Συνοπτικά, οι γονείς μιμούνταν ό,τι συνέβη όταν το παιδί παραφέρθηκε, συμπεριλαμβάνοντας και τις συνέπειες αυτής της κατάστασης. Οι γονείς πάντα διατηρούσαν έναν εύθυμο και παιχνιδιάρικο τόνο. Και συνήθως η «παράσταση» ξεκινούσε με μία ερώτηση, η οποία έβαζε το παιδί στον πειρασμό να συμπεριφερθεί άσχημα. Για παράδειγμα, εάν το παιδί χτυπά τους άλλους, η μαμά ξεκινά την παράσταση ρωτώντας: «Γιατί δεν με χτυπάς;» Το παιδί εδώ σκέφτεται: «Τι πρέπει να κάνω»; Αν αποφασίσει να την χτυπήσει, εκείνη δεν φωνάζει και δεν μαλώνει. Μόνο αναφωνεί: «Αχχχ! Αυτό πόνεσε!». Έπειτα συνεχίζει, δίνοντας έμφαση στις συνέπειες, κάνοντας και άλλες ερωτήσεις. Για παράδειγμα «Δεν με συμπαθείς;» ή «Είσαι μωρό;».
Οι γονείς επαναλαμβάνουν το «δράμα» μερικές φορές μέχρι το παιδί να σταματήσει να χτυπά τη μαμά και η κακή συμπεριφορά να λάβει τέλος. Αυτό διδάσκει επιπλέον τα παιδιά να αντιστέκονται στις προκλήσεις και να έχουν συναισθηματική δύναμη, υποστηρίζει η Ishulutak. Με άλλα λόγια, όλο αυτό το δράμα δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να εξασκήσουν τον έλεγχο πάνω στο θυμό τους, σε στιγμές που δεν είναι στα αλήθεια θυμωμένα.
«Αυτές οι πρακτικές ενισχύουν τον αυτοέλεγχο», υποστηρίζει η ψυχολόγος Markham. Απλώς βεβαιωθείτε ότι κάνετε δύο πράγματα όταν επαναλαμβάνετε την άσχημη συμπεριφορά: Πρώτον, βάλτε το παιδί να συμμετέχει, ρωτώντας πολλές ερωτήσεις.
Δεύτερον, βεβαιωθείτε ότι όλο αυτό γίνεται σε διασκεδαστικά πλαίσια. Γιατί η φαντασία είναι αυτή που δίνει τις περισσότερες ευκαιρίες στα παιδιά να βελτιώσουν τις συμπεριφορές τους. «Το παιχνίδι είναι η δουλειά τους», λέει η Markham. «Μέσα από αυτό μαθαίνουν τον κόσμο και έτσι αποκτούν εμπειρίες». Και αυτό φαίνεται πως είναι κάτι που οι Ινουίτ αντιλήφθηκαν πριν από εκατοντάδες, ή ακόμη και χιλιάδες χρόνια.
Πηγή: www.npr.org